Gedragseconomie: de rol van emoties bij investeringen
Wij zijn allemaal onderhevig aan emoties, zij het positieve of negatieve. Deze emoties zijn oderhevig aan een veelheid van factoren, zoals onze overtuigingen, onze ervaring, ons wereldbeeld of onze persoonlijkheid.
Financiën worden vaak gelijkgesteld met waarschijnlijkheden, statistieken en andere voorspellingen die hun bron vinden in cijfers. Hoewel al deze factuele gegevens ertoe zouden moeten leiden dat beleggers puur rationele beslissingen nemen, worden er vaak beoordelingsfouten gemaakt onder invloed van emoties.
Wat is gedragseconomie?
Gedragseconomie, dat zo'n dertig jaar geleden is ontstaan, is de studie naar psychologische factoren die de beleggingsbeslissingen van spaarders, professionele beleggers en ook de financiële markten als geheel kunnen beïnvloeden.
In de jaren zeventig en tachtig hebben de psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky, bijgestaan door de econoom Robert J. Shiller, verschillende studies uitgevoerd naar de wijze waarop investeringen worden beïnvloed door de emoties en het onderbewustzijn van beleggers. Deze studie, vernieuwend voor zijn tijd, ging in tegen de historisch gegroeide veronderstelling van "efficiënte financiële markten", die inhield dat zij alleen onderworpen waren aan rationaliteit.
Introductie tot de gedragseconomie
Verzetten tegen biases
Zodra u begrijpt dat uw emoties uw financiële beslissingen kunnen beïnvloeden, is het gemakkelijker een stap terug te nemen en objectief na te denken over uw investeringsbeslissingen. Door de meest voorkomende biases te identificeren, kunt u uw beleggingen optimaliseren en de emotionele druk vermijden die uw beoordelingsvermogen kan aantasten.
-
De confirmation bias houdt in dat mensen bij het zoeken naar informatie over een bepaald onderwerp, voorkeur geven aan informatie die hun overtuigingen bevestigt.
- In het dagelijks leven:
U bent uw vakantie aan het plannen naar uw droombestemming en wilt in een specifieke periode reizen. U gaat online op zoek naar informatie met betrekking tot de beste periode om die bestemming te bezoeken. Uit de eerste resultaten blijkt al snel dat het niet het meest geschikte seizoen is om te reizen naar uw droombestemming. Onder invloed van de confirmation bias, zullen mensen geneigd zijn informatie die in strijd is met hun overtuigingen, ook al is die prevalenter aanwezig, te weerleggen, om te voorkomen dat ze hun datum of bestemming moeten herzien. Ze zullen blijven zoeken naar meer informatie tot dat ze de gewenste informatie tegenkomen die hun hypothese kan bevestigen.
- In de investeringswereld:
Als een individuele belegger ervan overtuigd is dat de aandelenmarkt een zeer riskante belegging is, zal hij informatie over crashes gemakkelijker geloven en onthouden dan informatie over goede prestaties op lange termijn. Omgekeerd zal iemand die een reden zoekt om te investeren in een bepaald bedrijf waar hij gepassioneerd over is, bijvoorbeeld omdat hij artikelen in de pers heeft gelezen die zijn belangstelling hebben gewekt, alleen positieve informatie over dat bedrijf tot zich nemen om zijn investering te rechtvaardigen.
-
De anchoring bias is een cognitieve denkfout waarbij we teveel waarde hechten aan de eerste informatie (het anker) die we over iets hebben gekregen, en alle nieuwe informatie in relatie daarmee trachten te interpreteren.
- In het dagelijks leven:
De 'blauwe vinvis vraagstelling'1 is een bekend experiment uitgevoerd aan het einde van de jaren negentig in de Verenigde Staten. Tijdens het experiment werden er twee groepen gecreërd, groep A en B. In groep A stelden de onderzoekers de vraag: "Is een blauwe vinvis langer dan 49 meter, hoe lang denkt u dan dat hij is?". Aan groep B werd eenvoudigweg gevraagd: "Hoe lang is een blauwe vinvis?". Het gemiddelde antwoord van groep A, die de onderzoekers hadden verankerd op de informatie over 49 meter, was 60 meter, terwijl het gemiddelde van groep B slechts 30 meter bedroeg. Dit illustreert sterkte van de anchoring bias op ons beoordelingsvermogen. (Nieuwsgierig? De werkelijke lengte van een blauwe vinvis bedraagt gemiddeld 26 meter)
- In de investeringswereld:
Anchoring bias leidt ertoe dat men beleggingsbeslissingen zal baseren op prestaties van belegging in het verleden. Als een belegger bijvoorbeeld leest dat de koers van een bedrijf, waar hij door gefascineerd is, vorig jaar is gestegen, zal hij sneller geloven dat het dit jaar opnieuw zal stijgen. Neem dus vooral de volgende regel zeker serieus: prestaties uit het verleden geen leidraad zijn voor toekomstige prestaties! Zoek vooral in de huidige markt en de toekomstige marktvooruitzichten naar redenen ten gunste van een belegging.
1Strack, Fritz, Mussweiler, Thomas. Verklaring van het raadselachtige verankeringseffect: Mechanismen van selectieve toegankelijkheid. Tijdschrift voor persoonlijkheids- en sociale psychologie, 1997.
-
Repetition bias is de neiging om meer geloofwaardigheid toe te kennen aan frequent herhaalde informatie.
- In het dagelijks leven:
Acht u het meer waarschijnlijk om gedood te worden door een haaienaanval of door een inslag van een asteroïde? Volgens de resultaten van een studie van de Universiteit van Florida2 is de kans om gedood te worden door een haai 1 op 3,7 miljoen, en is de kans om te sterven door een asteroïde meer dan twee keer zo groot (1 op 1,6 miljoen). Waarom dan die haaienfobie? Heel eenvoudig omdat de angst voor haaien op grote schaal is gevoed in boeken en films - iedereen herinnert zich het beroemde 'Jaws' - en er in de media veel aandacht wordt besteed aan haaienaanvallen. Kortom: hoe vaker informatie wordt herhaald door media of mensen om ons heen, hoe meer we geneigd zijn de waarschijnlijkheid ervan te overschatten.
- In de investeringswereld:
Neem het voorbeeld van beurscrashes: die van 2001, 2008 en meer recent de marktdaling in 2022 worden breed uitgemeten in de pers, net als de dramatische stijging en daling van de cryptocurrency-prijzen in de jaren 2020 - 2022 3. We gaan er snel van uit dat dit soort extreme gebeurtenissen zeer vaak voorkomen en op elk moment onverwachts kunnen plaatsvinden met verwoestende gevolgen voor onze economieën.
2https://fr.euronews.com/2017/06/26/quelles-sont-vos-chances-detre-tue-par-un-requin
3https://www.lafinancepourtous.com/2022/01/24/comment-peut-on-expliquer-la-baisse-des-cours-du-bitcoin/ ; https://fr.statista.com/infographie/23669/evolution-du-cours-du-bitcoin-prix/
-
Deze bias houdt in dat men de voorkeur geeft aan activititeit boven inactiviteit, vooral in stressvolle periodes. Activiteit heeft namelijk een geruststellend effect in zulke situaties.
- In het dagelijks leven:
U bent net terug van vakantie en heeft een berg dossiers te verwerken. Bent u eerder geneigd om u bewust te focussen op een handvol kerndossiers of probeert u eerst een groot aantal taken te verdelen om uzelf er van te verzekeren dat u vooruitgang boekt met zoveel mogelijk dossiers? Als u zich meer identificeert met die tweede optie, dan bent u wellicht geneigd soms beslissingen te nemen onder invloed van de activity bias.
- In onze investeringsbeslissingen :
Vooral in tijden van marktturbulentie kan de neiging onstaan om posities te vermenigvuldigen of de allocatie ingrijpend te wijzigen. Het is dan ook niet ongewoon dat beleggers toegeven aan de activity bias: zij zullen proberen hun posities zoveel mogelijk te diversifiëren. Maar deze overhaaste beslissingen, genomen onder druk, zijn zelden gebaseerd op een vaste strategie en kunnen dus schadelijk zijn voor uw portefeuille.
-
Risicoaversie kan belemmerend zijn voor iemand die élk risico probeert te vermijden dat als te hoog wordt beschouwd. Men moet natuurlijk geen onnodige risico's nemen, maar een te grote risicoaversie verhindert de belegger om bepaalde strategieën toe te passen die succesvol kunnen zijn voor zijn vermogen.
- In het dagelijks leven:
Zou u in de loterij liever 100% kans hebben om € 100 te winnen, of 50% kans om € 200 of niets te winnen? U zult wel geraden hebben dat iemand die gevoelig is voor risico-aversie, waarschijnlijk de tweede optie zal kiezen, omdat hij niet bereid is om het risico inherent aan de eerste optie te dragen.
- In onze investeringsbeslissingen:
U wilt zich voorbereiden op uw pensioen over ongeveer 20 jaar, en uw adviseur biedt u twee opties: (a) uw spaargeld beleggen in een strategie met een geschat rendement van 2% per jaar, en logischerwijs met een relatief laag verliesrisico; of (b) een oplossing die tot 10% per jaar zou kunnen renderen, maar die een hoger verliesrisico heeft. Uw adviseur legt u ook uit dat een langere beleggingshorizon betekent dat het risico op verlies ook lager is. Maar toch, als u zeer risicomijdend bent, zult u waarschijnlijk geneigd zijn optie (a) te kiezen vanwege het gevoel van veiligheid dat zij biedt. In de wetenschap dat kiezen verliezen is, zult u moeten afzien van elke mogelijkheid om de waarde van uw spaargeld te verhogen boven de lage rente die optie (a) biedt.
-
De angst om te falen kennen we allemaal. Het dispositie-effect treedt echter op wanneer onze natuurlijke neiging om falen te vermijden ons beoordelingsvermogen verstoort. Het is de neiging om meer risico's te nemen wanneer men al verlies lijdt.
- In het dagelijks leven:
U bent in het casino, heeft 50 euro ingezet op een spel, maar verliest helaas de inzet. U zou kunnen besluiten uw verlies te nemen voor wat het is en naar huis keren. Anderzijds kan het dispositie-effect u ertoe aanzetten uw geluk opnieuw te beproeven teneinde niet met een gevoel van mislukking achter te blijven - en dus met het risico van een tweede verlies.
- In onze investeringsbeslissingen:
Wanneer we zien dat een belegging die we hebben gedaan al enige tijd aan waarde verliest, kunnen we geneigd zijn er geen afstand van te doen en deze aan te houden in de hoop dat deze weer zal stijgen, of zelfs onze positie te versterken in de overtuiging dat we zullen profiteren van de momenteel lagere aankoopprijs. Men zegt vaak: "niet verkocht, niet verloren", maar achter deze reactie schuilt de wens om onze oorspronkelijke beslissing niet in twijfel te trekken. Zelfs als dat betekent dat we een bijzonder riskante houding aannemen die catastrofaal zou kunnen zijn voor onze portefeuille...
Nederlaag toegeven is niet gemakkelijk, maar baseer uw beleggingsbeslissingen ten alle tijde op basis van van fundamentele factoren: als de redenen waarom u in een specifieke belegging hebt geïnvesteerd nog steeds gelden, is er geen reden om te verkopen; omgekeerd, als u van mening bent dat de gunstige omstandigheden op lange termijn niet meer (zullen) gelden, is een verkoop ongetwijfeld de verstandigste beslissing om uw verlies te beperken.
-
Vertrouwen hebben in uw strategie is een goede zaak, maar overmoed is zelden goed en kan schadelijk zijn in het leven en in de financiële wereld.
- In het dagelijks leven:
Tijdens een onderzoek in de jaren tachtig werd er aan een panel van Amerikaanse automobilisten gevraagd of zij zichzelf beschouwden als behorend tot de top 50% van de rijbevolking. 93% vond zichzelf een betere chauffeur dan gemiddeld.4 Statistisch is dat natuurlijk onmogelijk en leidt de overmoedigheidsbias hier tot een overschatting van de vaardigheden.
- In de investeringswereld:
Vooral wanneer beleggen een domein is waarin we geïnteresseerd of zelfs gepassioneerd zijn, kunnen we geneigd zijn om te stellen dat we bijzonder competent zijn in het "aanvoelen" van de markt. Dat kan ertoe leiden dat we te veel vertrouwen in onze vermeende flair, in tegenstelling tot vertrouwen in objectieve gegevensanalyse. Voor professionele beleggers dat niet veel anders: in een onderzoek uit 2006 onder 300 professionele fondsbeheerders5, waarin hun werd gevraagd of zij vonden dat zij bovengemiddeld deskundig waren, antwoordde 74% van de fondsbeheerders volmondig ja, en vond de overige 26% dat zij gemiddeld waren. Bijna niemand bevond zichzelf zwakker dan gemiddeld.
4Source : Harvard Business Review, 2019 https://www.hbrfrance.fr/chroniques-experts/2019/10/28301-les-6-biais-qui-impactent-le-plus-vos-decisions/ & Department of Psychology, University of Stockholm, Sweden, study by Ola Svenson (Feb. 1981)
5https://www.morningstar.co.uk/uk/news/221781/is-overconfidence-ruining-your-returns.aspx & https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=890563
-
Het kudde-effect of groepseffect is een term die voor het eerst opdook in studies van de psycholoog Irving Janis uit 1971 6. Dit effect treedt op wanneer wij meer vertrouwen hebben in het oordeel van de meerderheid, of in ieder geval van degenen om ons heen, dan in ons eigen oordeel. Dit paradoxale verschijnsel is het gevolg van het feit dat elk individu probeert zijn of haar mening aan te passen aan wat volgens hem of haar de consensusopinie van de groep is.
- In het dagelijks leven:
Op vakantie zoekt u een restaurant om te lunchen. Kiest u een restaurant uitsluitend op basis van het menu en of de plek u bevalt, of kiest u er een waar u al veel mensen aan tafel ziet zitten? In veel gevallen zal de meerderheid om goede redenen naar een bepaalde richting neigen. Het is echter essentieel om waarde te hechten aan uw eigen oordeel, opdat u kunt handelen volgens uw eigen prioriteiten.
- In onze beleggingsbeslissingen:
Afgezien van beslissingen waar we misschien spijt van krijgen bij de keuze van een restaurant of een automerk, kan groepsdenken ook leiden tot totaal irrationele beslissingen op de markten, een voorbeeld hiervan zijn de beroemde speculatieve zeepbellen.
Een van de eerste speculatieve zeepbellen in de geschiedenis was de beroemde tulpencrisis in het Holland van de 17e eeuw7. Een plotselinge toeloop naar tulpenbollen, versterkt door extra vraag vanuit Frankrijk in 1634, voedde de prijsstijgingen, en speculanten roken een bonanza, en op het hoogtepunt van de tulpengekte in februari 1637 werden beloftes om een bol te verkopen bedongen voor een bedrag gelijk aan tien keer het jaarsalaris van een gespecialiseerde vakman. Zodra tulpenverkopers echter moeite hadden om kopers te vinden voor de steeds exorbitanter geprijsde bollen, keerde de trend om: toen de markt verzwakte, stortte de vraag in waardoor de prijzen daalden.
In het digitale tijdperk kan het kudde-effect snel onstaan. Dit was te zien in 2021 toen de prijs van Gamestop-aandelen in enkele maanden tijd meer dan vertienvoudigde doordat de acties van een hooggeplaatste handelaar een sneeuwbaleffect teweegbrachten op het Reddit-forum, waardoor een speculatieve zeepbel ontstond die even snel uiteenspatte als hij verscheen.
In conclusie
Er zijn vele biases en vooroordelen die ons beoordelingsvremogen kunnen beïnvloeden. Het is dan ook belangrijk dat we ons daarvan bewust zijn en begrijpen hoe we deze biases kunnen herkennen en aanpakken.
Drie eenvoudige regels kunnen ons helpen onze financiën objectiever te beheren:
1. Diversifieer uw beleggingen over verschillende geografieën, sectoren, activaklassen, enz. en hanteer een strategie voor vermogensbeheer op lange termijn, in plaats van te opteren voor een permanente zoektocht naar "goede deals".
2. Kennis opdoen over de grondbeginselen van de financiële wereld. Kennis van het verschil tussen aandelen en obligaties, alsmede van het bestaan van individuele bedrijfsbeleggingen en ook van "kant-en-klare" oplossingen via actieve fondsen of ETF's, helpt ons het werkelijke risiconiveau en het prestatiepotentieel van onze beleggingen te beoordelen.
3. Beleg regelmatig. Zoals eerder gesteld zijn de markten vaak volatiel - vooral op korte termijn. Het is beter om bijvoorbeeld elke maand een bescheiden bedrag te beleggen in enkele (gediversifieerde - zie regel 1) beleggingen, dan om een groter bedrag op te bouwen dat in één keer wordt belegd. Deze techniek, die vaak gemakkelijk ingesteld kan worden via geprogrammeerde betalingen die de meeste distributeurs aanbieden, maakt het mogelijk om instapkoersen af te vlakken en een waardevolle stap terug te doen in tijden van turbulente markten.
